Cây chè cổ trung du cổ tại gia đình ông Lê Quang Nghìn, xóm Hồng Thái 2, xã Tân Cương

Năm 2006, tôi có dịp đi cùng ê kíp của Đài Truyền hình TP. Hồ Chí Minh – vừa hoàn thành loạt phim tài liệu “Ký sự Mê Kông” rất nổi tiếng – đến Tân Cương làm bộ phim tài liệu “Về thủ phủ của cây chè”. Trong các cảnh quay, tôi ấn tượng nhất là vườn chè cổ ở xóm Nam Sơn ngay dưới chân núi Guộc, được bà con trong xóm giới thiệu là vườn chè nguyên bản từ thời cụ Đội Năm. Tuy thấp do đốn hàng năm nhưng cây nào cũng có tán rộng hàng sải tay, búp non đua nhau vươn lên tua tủa.

Gần đây, tôi trở lại xóm Nam Sơn, gặp bác Nguyễn Duy Tiên, Bí thư Chi bộ xóm. Bác nói rằng, 15 – 16 năm về trước, xóm vẫn còn những cây chè cổ từ thời đồn điền, cây nào cây nấy thân to bằng cái phích nước, tán bằng cái nia. Sau đó, cây chè cổ được mang đi tham dự các lễ hội chè, từ đó thành trào lưu đào bán làm cây cảnh nên nay đã hoàn toàn tuyệt tích tại chính mảnh đất tổ của chè Tân Cương.

Cũng như mọi người dân trong xóm, gia đình bác Tiên làm chè từ thời cụ Đội Năm, rồi đến thời hợp tác xã chè sau này. Cây chè trung du trồng hạt có tuổi thọ cao do rễ cọc cắm sâu xuống lòng đất hàng mét để hút chất dinh dưỡng. Chè trung du xưa nay nổi tiếng hương thơm, nước xanh, vị đậm đà ngọt hậu mà các loại chè cao sản sau này khó có thể bằng được. Bác Tiên đưa chúng tôi đi thăm vị trí vườn chè cụ Đội Năm xưa kia, mà theo như dân làng kể, họ được chia thời kỳ khoán sản thời kỳ những năm 1980, vườn chè cổ vẫn tươi tốt, tiếp tục cho khai thác. Sau này, chè cành bán được giá hơn, người dân bèn đốn bỏ chè cổ để trồng chè cành. Những cây chè cổ hiếm hoi còn sót lại đã bám rễ ở Tân Cương gần một thế kỷ, được người dân trồng và chăm sóc trong vườn nhà nhằm bảo tồn để phục vụ tham quan du lịch.